Aylaker İdalgo Lamançalıq Don Kihot Orıs Telenen Audarğan Qurmanğazı Qaramanulı - EE - 11

Avtordıñ joğarıda kelterelgen küpsenue osımen tämamdaladı, söytep hikayanıñ üzeluge şaq qalğan jeben qayta jalğap, äñgemesen ärmen jalğastıradı: Don Kihottıñ dayın turğanın jäne qıñır da qeyämpurıs kavaleronıñ qattı aşuınan zardap şekkese kelmese arıstandı bosatıp jeberuden basqa amalı joqtığın körgen küzetşe berenşe tordıñ yesegen ayqara aşıp jeberde, al onda, qaytalap aytamız, yende ğana ayan bolğanınday, şınımen asa ere — tañğalarlıq äre jan şoşırlıq arıstan jatır yede. Arıstan äuele tordıñ eşke jağına qaray basın burdı, odan soñ ayağın sozıp jeberep, kösele ber kerelde, sosın auzın añqita aşıp raqattana yesenep aldı da, uzındığı qos süyemdey bop qalatın telemen közeneñ bılşığın tazartıp, tumsığın jalandı; budan keyen tordan basın şığarıp, şoqtay janğan közemen aynala-mañdı şoldı; bul kezdege onıñ tür-turpatı men qimıl-qozğalısı batırlardıñ batırınıñ da imanın uşırarlıqtay yede. Don Kihot, alayda, oğan qas qaqpay qarap turdı, — ol arıstannıñ arbadan sekerep tüsep özemen qoyan-qoltıq urıs bastaytın şağın, onı pärşa-pärşa ğıp keskelep tastaytın kezde şıdamsızdana tosıp tur yede.
Onıñ burın-soñdı yeşkem yestemegen naqurıstığınıñ jetken jeren körmeymesez. Alayda sodırlığınan sıpayılığı basım tekte arıstan, älgende aytılğanday, aynala-töñerekte ber şolıp ötte de, Don Kihottıñ balağa tän şalalığı men batıldığına zäredey män bermegen küye teres aynaldı, söytep Don Kihotqa artın bergen qalpı asa ber ustamdılıqpen jäne aspay-saspay tor eşene qaytadan uzınınan sulap jata kette; sol arada Don Kihot öşekterep, tordan aydap şığu üşen küzetşege arıstandı uruğa ämer yette.
— Joq, men onı ura almaymın, — dep qarsılıq belderde küzetşe, — yeger onı öşektersem, ol yeñ aldımen özemneñ tüte-tütemde şığaradı. Sez, senor kavalero, osı estegendereñezde qanağat tutıñız, öytkene közsez batır yekeneñezde körsetu üşen budan artıqtıñ kerege de joq, al tağdırdı yeke märte talqığa saluğa bolmaydı. Arıstan torındağı yesek aşıq tur: şığa ma, şıqpay ma — yerek özende, beraq yeger älege deyen şıqpasa, ondaşı keşke deyen şıqpaytın bolğanı. Ruhıñızdıñ mıqtılığın däleldep te ülgerdeñez, — yeñ jürekte degen sayıskerdeñ özene qoyılar talap, öz tüsenegemşe, duşpanın jekpe-jekke şaqıru jäne onıñ ayqas alañına keluen kütu ğana, yeger qastasqan adamı kelmey qoysa, onda sonıñ abıroyı tögelede, jeñesteñ gültäje onı kütep turğan adamğa berelede.
— Durıs aytasıñ, — dede Don Kihot. — Jaba sal, tuısqan, yesekte, sosın osı arada, köz aldıñda bolğan jaylardıñ bärene ağıñnan jarılıp kuälek yet, atap aytqanda: arıstanğa yesekte qalay aşqanıñdı, onı meneñ qalay kütkenemde, al onıñ şıqpay qoyğanın, meneñ onı tağı da qalay kütep turğanımdı, al onıñ tağı da şıqpay qoyğanın jäne jatıp qalğanın, bären ayt. Meneñ parızım orındaldı, joğalıñdar, arbauşılıq ayla-amaldar, aqıl-oyğa, aqiqatqa jäne şınayı rıtsarlıqqa jaratqan iemezdeñ öze jar bolsın; al sen, qaytalap aytam, tordı jap, al sol aralıqta men yerlegem jaylı öz auzıñnan yestue üşen qaşıp ketkender men qatıspay qalğandardı belge berep şaqırayın.
Küzetşe onıñ aytqanın buljıtpay orındadı, al Don Kihot süzbe jañbırınan keyen beten sürtken oramalın nayzanıñ uşına elep qaşqındardı şaqıruğa kereste, al olar bolsa, idalgonıñ bastauımen älege deyen quyğıta şauıp, demel-demel art jaqtarına jaltaqtay qarap bara jatqan bolatın; Don Kihottıñ aq oramal bulğap turğanın körep qalğan Sanço:
— Qojayınım ana jabayı añdardı jayratıp salmasa — atım öşsen, öytkene ol bezde şaqırıp jatır ğoy, — dede.
Bäre toqtap, belge berep turğan basqa yeşkem yemes, Don Kihottıñ tap öze yekenene köz jetkezde; sonı körep köñele sabasına tüsken olar aqırın ayañmen keyen qayttı, uzamay Don Kihottıñ özderen şaqırğan ayqayı anıq yestele bastadı. Aqır soñında olar arbağa tayap kelde, sol kezde Don Kihot arbakeşke bılay dede:
— Jek qaşırlarıñdı, bauırım, sosın attana ber; al sen, Sanço, oğan yeke altın teñge ber, bereuen — öze, yekenşesen — küzetşe alsın, joldan qaldırğanımnıñ öteme bolsın.
— Quana-quana berem ğoy onı bularğa, — dede Sanço, — beraq ana arıstandar qaytte? Tere me olar älde öle me?
Sol arada küzetşe ayqastıñ qalay ayaqtalğanın büge-şegesen qaldırmay jäne meylenşe mänerlep aytıp berde, Don Kihottıñ yeren yerlegen şama-şarqı jetkenşe äserelep baqtı: oğan köze tüsken bette-aq arıstannıñ mısı basılıp qalğanın, söytep, yesege uzaq uaqıt aşıq turğanına qaramay, tordan şıqpağanın jäne şığuğa täuekel yetpey qoyğanın, tek özeneñ, küzetşeneñ, mına kavaleroğa arıstandı öşekterep, tordan küştep şığaru, — al kavaleronıñ arıstandı öşekteruge köñele kette yemes pe, — qudaydıñ şıdamına şäk kelteru boladı degen sözenen keyen ğana onıñ amalı tausılıp, lajsızdan tordıñ auzın jabuğa ruqsat yetkenen bayandap berde.
— Al sen ne aytasıñ buğan, Sanço? — dep suradı Don Kihot. — Nağız qaharmandıqqa qarsı tura alatın qanday siqırşılıq bar? Siqırşılar mene sätsezdekke uşıratsa uşıratar, beraq tabandılığım men batıldığıma bilek jürgeze almaydı.
Sanço aqşanı berde, arbakeş qaşırların jekte, al küzetşe jasağan jaqsılığı üşen Don Kihottı qolınan süyde jäne osınau keremet yerlek jayında astanağa barğan soñ koroldeñ özene aytıp beruge uäde yette.
— Ägäräki ulı märtebele ağzam bul yerlekte kem jasadı dep surasa, Arıstan Rıtsarı dep aytarsız, öytkene burınğı Qayğılı Beyne Rıtsarı deyten laqap atımdı osılay auıstırğandı, özgertkende, almastırğandı, jañartqandı qalap turmın, bul jerde men kezbe rıtsarlardıñ köñele soqqanda jä bolmasa osılay yetuge özenen-öze suranğanda basqa yesem alatın yejelge dästüren ustanıp turmın.
Arba öz jolımen, al Don Kihot, Sanço men jasıl plaştı salt attı öz jolımen saparın jalğadı.
Osı uaqıt eşende Dego de Miranda jumğan auzın aşqan joq, ol tek ıqılas qoya tıñdaumen ğana jäne Don Kihottıñ nendey äreket jasap, ne jönende aytıp jatqanın qadağalaumen ğana boldı, munıñ bäre oğan yesuastıñ yeste esendey nemese yestelekke aynala bastağan yesuastıqtay bop körende. Don Kihot hikayasınıñ berenşe böleme onıñ qolına äle tüspegen; onı oqısa Don Kihottıñ söze men es-äreketene tañırqanğandı qoyar yede — öytkene, Don Kihottıñ aqıl-yeste joğaltudıñ qanday türene şaldıqqanın beler yede, beraq ol budan beyhabar-tuğın, osı ahualğa baylanıstı ol munı berese dene sau adamğa, berese naqurısqa balaumen boldı, sebebe Don Kihot qisındı, şeşen jäne kökeyge qonatınday yetep söyleyten, al es-ärekete buğan keresenşe: yerse, kelessez jäne parıqsız yede. Osığan qarap idalgo öz-özemen bılay dep söylesep kette: “Eşende süzbese bar dulığanı basına kiep alıp, köz baylauşılar miımdı yeretep jeberde dep bağamdau — yesuastıqtıñ yeñ asqınğan türe yemey nemene? Odan soñ, qaytken künde de arıstandarmen ayqaspay qoymaymın dep qulşınudan asqan yesalañdıq bola ma?” Don Kihot onıñ oy-tolğamı men özemen öze jürgezgen suqbatın bölep jeberde:
— Meyerbandı mırza, don Dego de Miranda, şınımen-aq mene pätuasız da yesersoq bereuge balap kele jatırsız-au deymen, ä? Alayda, buğan tañğalatın da yeşteñe joq, öytkene es-äreketem osılay jobalauğa negez bop turadı. Söytken künneñ özende de, ber qarağanda jartıkeş, jarımes adam sekelde körenuem mümken bolğanımen, şın mänende onday yemestegemde moyındağanıñızdı qalar yedem. Daliğan keñ arenada, koroldeñ köz aldında, yer jürek rıtsardıñ qutırına umtılğan buqağa tırapay asatın soqqı bergenen tamaşalau ğanibet; jarqırağan sauıt-sayman kigen rıtsardıñ köñelde jarıs öteten orınğa qaray hanımdardıñ köz aldında saltanatpen ketep bara jatqanın tamaşalau da ğanibet; sonday-aq, äskeri jäne sol sekelde basqa da jattığularmen ämerşese men saray adamdarınıñ köñelen köterep, olardı qızıqqa batıratın, bılayşa aytqanda, ämerşeseneñ abıroyına qızmet yeteten rıtsarlardı tamaşalau öz aldına ber ğanibet, alayda bulardıñ bärenen de şöl-şöleytterden, qorıs pen jınıstardan, jol toraptarınan, taular men ormandardan — barlıq jerden oydağıday ayaqtalar-au degen ümetpen asa qaterle şıtırman oqiğa ezdeyten kezbe rıtsar joğarı turadı, sondağı olardıñ közdeyten jalğız-aq maqsatı — mäñge öşpeyten de köşpeyten zor dañqqa ie bolu ğana. Qaytalap aytam: äldeber qula tüzde jeserge qol uşın bergen kezbe rıtsar qalalıq bikeşke qamqorlıq jasaytın saray mañındağı rıtsardan artıq. Är rıtsardıñ öz mendete bar: saray rıtsarı, aytalıq, hanımdarğa qızmet yetsen, sände kiememen öz korole sarayınıñ saltanatın asırsın, joq-juqa rıtsarlarğa yeñ täuer tağamdardan qonaqası bersen, sayıstar uyımdastırsın, turnirler ötkezsen, keñpeyeldelek pen jomarttıq tanıtsın, öz betem-bolmısındağı külle jaqsı qabeletemen közge tüssen, al yeñ bastısı, ezge niette hristian bolsın, mene sonda ğana ol özene tieste parızdı orındaydı; al kezbe rıtsarğa kelsek, ol jer-älemneñ adam ayağı baspağan öñerleren şarlasın, it tumsığı ötpeyten nu jınıstarda adassın, yerlekteñ asqan ülgesen körsetsen, qula tüzde, jazdıñ ortasında, künneñ mi qaynar ıstığına küysen, qısta — düley boran men tükerek jerge tüspeyten ayazda toñsın; arıstandardan da ol qorıqpasın, qubıjıqtardan da şoşımasın, andriaktardan da jasqanbasın, öytkene onıñ yeñ bastı da beregey mendete — berenşeleren aulauı kerek, yekenşelerene şabuıl jasap, tügel közen qurtuı kerek. Kezbe rıtsarlıq qatarına ötu buyırğandıqtan, men de, uğım-tüsenegeme oray, özeme mendet sanalatın esterde atqarmay tura almaymın, älgende özem ayqaspaq bolğan arıstandarğa şabuıl jasaudı tekeley borışım sanauımnıñ sırı da, mene, osında; ärine, munıñ yeren yeserlek yekenen de belmey qalğam joq, öytkene batırlıq degenneñ ne yekene mağan jaqsı mälem, anığıraq aytqanda, bul — qorqaqtıq pen yeserlek sekelde qos şeten kenärattıñ yeke ortasındağı ezgelek bop tabıladı. Dey turğanmen, yeger yerjürek jegere tasıp yeserlek deñgeyene deyen köterelse, budan keleten zalal onıñ jegere jasıp qorqaqtıq deñgeyene deyen quldırağanınan äldeqayda az boladı, sol seyäqtı dünieqoñızdan göre ısırapqordıñ şüleñgerge aynaluı qanşalıqtı oñay bolsa, qorqaqtıñ şın batırğa aynalğanınan göre, yeserdeñ şın batırğa aynaluı da sonşalıqtı oñay boladı. Sözemneñ tük jalğanı joq, senor Diego: äñgeme şıtırman oqiğağa qatıstı bolğan jağdayda kem seltegennen artıq seltegen jaqsı, sebebe “Bälen degen rıtsar qoyanjürek, qorqaq” degennen, “Tügen degen rıtsar yeser, öjet” degen söz äldeqayda täuer.
— Moyındamasqa lajım joq, senor Don Kihot, — dep söylep kette don Dego, — barlıq sözeñez ben es-äreketeñez aqıl-oydıñ tarazısına tartılıp şıqqanday-aq, oğan qosa, meneñ oyımşa, kezbe rıtsarlıqtıñ yerejelere men zañdarı ayaq astı joyılıp ketken künde de, onı sezdeñ beyne ber osı üşen ädeye jasalğan qoyma men murağat espette jüregeñezden ezdep tauıp aluğa bolar yede. Al qazer jüresemezde şirata tüselek, keştete bastadı ğoy, tura tartıp meneñ qojalığıma barayıq, meneñ üyemde sez tän quatı bolmasa da jan quatı şığındarınan keyen jaqsılap demalasız, al munday quattı şığındaudıñ keyde tände qaljıratıp tastaytını da bar.
— Bul usınısıñızdı, senor don Diego, özeme körsetelgen yerekşe meyeremdelek pen zor qurmet dep belem, — dep jauap qattı Don Kihot.
Olar attarın tebenep, jüreste üdette de, tüs aua sağat yekelerde don Degonıñ qojalığına kelep jette; ayta keterlege, Don Kihot onı Jasıl Plaş Rıtsarı atandırıp ta ülgergen bolatın.
HÜEEE tarau
Qamal-sarayda, yağni Jasıl Plaş Rıtsarınıñ üyende, Don Kihottıñ qanday kepke tap bolğanı jayında, sonday-aq basqa da tañğalarlıq oqiğalar jönende Don Kihot tüsken Dego de Mirandanıñ üye derevnyalıq meken-jay därejesene say onşa ülken yemes-te; alayda qarabayır tastan bolğanımen, bäreber, qaqpanıñ üsteñge jağınan gerb şekelep qoyıptı, auladan qamba közge şalınadı, naq kere bereste şarap jer qoyması bar yeken, onıñ aynala-mañı topırlağan böşkeden körenbeyde, Tobosodan äkelengendekten bular jadılanğan äre auıstırılıp jeberelgen Dulsineyänı Don Kihottıñ yesene saldı da, qayda turğanı jäne ne aytıp turğanı jayında oylanıp jatpağan ol auır kürsenep, bılay dede:
— Qayğımen tapqan, beu, şırın qazına!
Ber kezde qanday quanış bolıp yeñ mağan!
Beu, tobosolıq böşkeler! Sender şetsez de şeksez şer-qayğımnıñ şırın qazınasın qaperemde qayta jañğırttıñdar ğoy!
Bul sözderde don Degonıñ balası aqın-student yestep qaldı, — şeşesemen berge Don Kihottı qarsı aluğa şıqqan yede: qonaqtıñ alaböten tür-peşenen körep yekeue de añ-tañ boldı; Rosinanttan tüse sala Don Kihot asa ber ezettelek körsetep, qolınan süyü üşen bibege qaray bettegen, sol arada don Dego bılay dede:
— Aldıñızda turğan Lamançalıq Don Kihotqa özeñezge tän qonaqjaylıqtı barınşa körsetep bağıñız, senora; bul külle älemdege rıtsarlar eşendege yeñ yerjürek jäne yeñ belemdar kezbe rıtsar.
Donya Kristina yesemde senora Don Kihottı yerekşe jılı şıraymen jäne meymandostıqpen qarsı aldı, Don Kihot oğan ayrıqşa ajarlı söz oramdarımen meylenşe jarasımdı jauap qaytardı. Ol studentpen de däl osığan jeteğabıl därejede sıpayı sälemdeste, al Don Kihottıñ lebezen tıñdağan anau munı sarabdal da suñğıla adam yeken degen baylamğa kelde.
Osı arada avtor don Degonıñ üyen yegjey-tegjeyle suretteyde, däulette jer ielenuşe dvoryannıñ üye ädette nemen tolı bolatınınıñ bären sipattap şığadı, alayda hikayanıñ tärjemaşısı munı jäne basqa da uaq-tüyekte audarmay tastap ketkende maqul körde, öytkene bastı taqırıpqa bulardıñ müldem qatısı joq-tı, aqiqatına kelgende, hikayanıñ qader-qasiete kör-jerde jepke tezude yemes, onıñ şınşıldığında ğoy.
Don Kihottı arnayı bölmege ötkezde, Sanço onıñ sauıt-saymanın şeşte, söytep Don Kihottıñ üstende tek şarovarı men tüye jünenen toqılğan, sauıt-saymannan juqqan kerden teñbel-teñbel bop ketken, kamzolı ğana qaldı; bürmele jağası studenttekendey bolatın: krahmaldanbağanı öz aldına, şeltermen de ädeptelmegen-de; qısqa qonıştı sarı yetegeneñ sırtınan ol balauızdalğan kebes kide. Belene özeneñ bayırğı semseren bayladı, onısı itbalıq teresenen jasalğan tañğışqa beketelgen bolatın (jurttıñ aytuınşa, Don Kihot köp jıl büyrek auruınan taqseret tartıptı), odan soñ iığına sapalı sur şuğadan tegelgen jamılğısın elde; alayda, bärenen burın ol bası men beten bes pe, altı ma şelek (şelekteñ sanı jönende kuälek yetuşeler pekere ärqilı) sumen şaydı, beraq tepte soñğı şayındısınıñ öze sarısudıñ tüsen taptı, al munıñ bäre tättequmar Sançonıñ sol ber qurıp ketker süzbene, — ol mırzasınıñ basın appaq qarday yetep jebergen yede ğoy, — satıp alğanınıñ qırsığı bolatın. Söytep, üstene joğarıda aytılğan kiemderen kigen, aduındı da aybarlı keyepke yengen Don Kihot kelese bölmege ötte, dastarqan dayın bolğanşa äñgememen aldarqata turmaq bop munda onı student tosıp otır yede; ayta ketken artıq yetpes, senora donya Kristina mınaday ezge niette adamğa özeneñ ber kesedey qonaq küte alatının körsetpek oyda bolatın.
Osı yeke arada, Don Kihottıñ sauıt-saymanın şeşep jatqan kezde, don Lorenso (don Degonıñ balasın osılay ataytın) oñtayın tauıp, äkesenen:
— Quday aqı, aytıñızşı, üyge alıp kelgen mına kavaleroñız kem öze? Şeşem yekeuemezde yeseme de, kesken-keype de, sosın özen kezbe rıtsarmın dep ataytını da, bäre de qayran qaldırıp tur, — dep surağan.
— Bul surağıña qanday jauap qaytararımdı belmey turmın, balam, — degen don Dego. — Aytarım bereu ğana: köz aldımda estegen ese düniedege yeñ düley delqulınıñ ğana qolınan keleten närsedey körenede, al auzınan şıqqan äñgemelere parasat-parqı ayrıqşa mol adamnıñ sözendey yestelede, osı sebepte älgendey esteren juıp-şayıp, tükke alğısız yetep tastaydı. Özeñ söylesep kör, belem-tanımın tekser, sanalı adamsıñ, aqıl-yese ornında ma älde auış pa, ädel bağasın ber, al öz basım onı, aşığın aytsam, qalıptı adam deuden göre şalıqtı adam deuge beyelmen.
Budan soñ don Lorenso, elgerede aytılğanday, Don Kihottı aldandıruğa asıqtı, al yekeuara äñgeme kezende Don Kihot don Lorensoğa söz arasında bılay dede:
— Äkeñez senor don Dego de Mirandadan sirek kezdeseten qabeleteñez ben är-aluan darınıñız jayında, sonıñ eşende äserese jaqsı aqın yekendegeñez jönende qulağdar bolğam.
— Aqın boluım äbden mümken, — dep jauap qattı don Lorenso, — beraq, mene jaqsı aqın deudeñ yeş qisını joq. Poezeyäğa ıqılasımnıñ barı ras, jaqsı aqındardı oqığandı unatatınım ras, alayda munıñ bäre äkem aytqanday mene jaqsı aqın dep tanuğa azdıq yetede.
— Qarapayımdılığıñız mağan unap tur, — dede Don Kihot, — ädette aqındar menmen kelede, bu düniede özderenen basqa mıqtı yeşkem joq dep oylaydı.
— Yeskertusez yereje joq, — dep qulaqqağıs yette don Lorenso. — Şın jaqsı aqındar bar, beraq olar özderen onday dep oylamaydı.
— Mundaylar az, — dep qarsılıq belderde Don Kihot. — Aytıñızşı, qazerge jazıp jatqan öleñeñez ne jayında? Äkeñez mağan buğan qattı alañ bop, mazañız ketep jürgenen aytqan. Yeger — glossa bolsa, onda bul turasında azdı-kem habarım bar, özeñezde quana-quana tıñdağan bolar yem; al yeger ädebi sayısqa dayındalıp jatsañız, onda yekenşe sıylıqqa eleguge tırısqanıñız jön, öytkene berenşe sıylıq qaşanda ıqpaldı nemese joğarı qızmettege adamdarğa berelede, al yekenşe sıylıq ärdayım ädeldekpen tağayındaladı, — osılayşa, üşenşe sıylıq yekenşege, al yekenşe sıylıq bolsa, älge aytılğan pekerge say, berenşege aynaladı — universitetterdege ğılımi därejelerge ayna-qatesez uqsas. Alayda, soğan qaramastan, berenşe atanu qaqına ie boluğa yeşteñe jetpeyde.
“Äzerşe bul kese mağan auış sekelde körenep otırğan joq, keyen qalay boların köre jatarmız”, dep oyladı don Lorenso.
Al, dauıstap bılay dede:
— Meneñşe, sez joğarı oqu ornında bolğan seyäqtısız. Qanday ğılımdı zerdeledeñez?
— Kezbe rıtsarlıq ğılımın, — dep jauap qattı Don Kihot. — Ol da poezeyä ğılımı seyäqtı tamaşa ğılım, tepte odan säl-päl täuerleu.
— Munıñ neğılğan ğılım yekenen belmeymen, — dede don Lorenso, — ol jayında osı künge şeyen yeşteñe yestemeppen.
— Bul öz quramına düniedege ğılım ataulınıñ barlığın nemese barlığın derlek jinaqtağan ğılım, — dede Don Kihot. — Onımen aynalısatın adam zañ mamanı boluı qajet jäne ärkem özene tieste men tieselege ie boluı üşen distributivte quq pen kommutativte quqtıñ negezderen meñgerue kerek; öze tutınatın hristian deneneñ män-mañızı nede yekenen qonımdı da uğınıqtı tüsenderep berue üşen den mamanı boluı qajet; ol däreger boluğa ties, äserese şöl dalalar men yelsez jerlerde jaraqattı yemdeuge jaramdı şöpterde tabuı üşen ösemdekter jayın jaqsı belue şart, öytkene kezbe rıtsar sät sayın täuep ezdep jüre almaydı ğoy; däl qazer tünneñ qay mezgele bolğanın, özeneñ älemneñ qay bölegende jäne qay yelde jürgenen juldızdar boyınşa anıqtap belue üşen ol astrolog boluğa mendette; sonday-aq, ol matematik boluğa ties, sebebe matematikağa muqtajdıq ayaq astı qajet bop qaluı ıqtimal. Al, onıñ deni elemdek jäne kardinaldıq barlıq ezge qasietterde boyına señerue qajettege jönende aytıp jatudıñ öze artıq; osı arada usaq-tüyek jaylarğa oyısa kele aytarım: ol jurt añız yeteten Nikolas, nemese, basqaşa atasaq, Nikolao-balıq jüzgendey jüze beluge, at tağalap, yer men jügen jöndey beluge mendette. Yende biek maqsattar taqırıbına qayta oralayıq. Ol qudayğa imanday senuge jäne hanımına adal boluğa ties, sonday-aq piğıl-niete taza, söze sıpayı, es-ärekete ezge, yerlek este öjet, yeñbekte tözemtal, qarep-qaserge janaşır bolğanı jön jäne, aqır soñında, tepte ajal tabuına tura kelse de, aqiqat üşen alısuğa mendette. Ezge niette kezbe rıtsar osınday ülkende-keşele yerekşelekter qosındısınan quraladı; mene, senor don Lorenso, rıtsar zertteyten jäne aynalısatın ğılımnıñ sonşalıqtı tatımsız närse yemestegen, sonday-aq onı orta jäne joğarı oqu orındarında oqıtılatın yeñ kürdele degen ğılımdarmen qatar qoyuğa bolatın-bolmaytının yende özeñez de bajaylağan şığarsız.
— Yeger osınıñ bäre ras bolsa, onda munı barlıq basqa ğılımnan artıq dep sanaymın, — dede don Lorenso.
— “Osınıñ bäre ras bolsa” degende qalay tüsenemez? — dep suradı Don Kihot.
— Aytayın degenem, — dep jauap qattı don Lorenso, — qazerge kezde osınşa ezge qasietter iese bop tabılatın kezbe rıtsarlardıñ bar yekenene de nemese burın-soñdı bolğanına da onşa seneñkeremeymen.
— Qazer sezde burın talay märte aytuıma tura kelgen jaydan habardar yeteyen, — dep mälemdede Don Kihot, — anığıraq aytqanda, bılay: jurttıñ köbese kezbe rıtsarlar ömerde bolmağan deyten pekerde ustanadı, al men bolsam, mınaday oydamın: köktege quderet äldeber ğajayıptıñ kömegemen kezbe rıtsarlardıñ ömerde şın mänende bolğanın jäne bar yekenen däleldep bermeyenşe, olardı älge pekerenen aynıtu bos äureşelek, buğan özem es jüzende talay-talay köz jetkezdem, sondıqtan sezde basqa da köptegen adammen berge özeñez de uşırap otırğan osınau adasuşılıqtan arıltuğa qazer uaqıt jeberep jatpaymın. Dettep turğan jalğız ğana närsem — sezde bul teres joldan taydırıp, ötken zamandardağı kezbe rıtsarlardıñ jer-düniege qanşalıqtı jaqsılıq jasağanına jäne qanşalıqtı qajet bolğanına, sol seyäqtı, yeger äreket üstende jürse, olardıñ qazer de qanşalıqtı payda äkelerene, — bügenge küne künäkarlıqtıñ qarımtası retende jalqaulıq, qızıq quumen uaqıt ötkezuşelek, näuetektek pen meşkeylek saltanat qurıp otırğanı ras qoy, — ilandırsa yeken dep jaratqan iemezden jalbarınu ğana,
“Mene, qonağımızdıñ özen-öze ustap bergen jere osı, — dep oyladı don Lorenso, — alayda, soğan qaramastan, bul ezge jürekte yesuastıq qoy, sondıqtan basqaday tujırımğa keluem nağız aqımaqtıq bop şığar yede”.
Olardı asqa şaqırğandıqtan äñgemelere osımen tämam boldı. Don Dego balasınan qonaqtıñ aqıl-oy qabeletene qatıstı berdeñe anıqtay alğan-almağanın suradı. Balası oğan bılay dep jauap qattı:
— Yesuastığınıñ şıtırmanğa aynalıp ketkene sonşa, jer betendege yemşe men belempaz betkenneñ bäre jabılıp kelse de qonağımızdı odan sauıqtıra almaydı: bul aqıl-oy şımıldığı demel-demel ayqara aşılıp keteten yesuastıq.
Bäre dastarqan basına jinaldı, al dastarqan don Degonıñ qonaq kütu dästürene äbden layıq, dälerek aytqanda: as ta tök mol, dämde jäne köz jauın alatınday bop şıqtı — bul jayında onıñ öze jolda kele jatqanda aytıp ta bergen-de; beraq Don Kihotqa äserese qattı unağanı üydeñ eşende, beyne ber karteziandıq quthanadağıday, tım-tırıs tınıştıq ornap turğanı boldı. Üstelden bılay şığıp, qoldarın juıp, qudayğa qulşılıq yetkennen keyen Don Kihot ädebi sayısqa arnalğan öleñen oqıp beruen surap don Lorensoğa jata jabıstı, buğan anau bılay dep jauap qattı:
— Öleñ oquın qolqalap, sonşa jalınğanda at-tonın ala qaşatın, al yeşkem suramağan kezde qılqıldap turıp alatın aqındarğa uqsamas üşen sezge glossamdı oqıp bereyen — bul üşen sıylıq alarmın degen dämem joq, munı tek jattığu üşen jazğanmın.
— Meneñ ber tanısım, öze oqımıstı adam, — dede Don Kihot, — bılay deyde: glossa jazudıñ tük qiındığı joq, sebebe glossa ädette mätennen äldeqayda olqı tüsep jatadı, al köp rette tepte taratıp aytuğa usınılatın şumaqtıñ mäne men maqsatına da say kelmeyde. Buğan qosa, glossa qurastırudıñ yerejese de tım qatañ: onda suraqtarğa, ol ayttı ne men ayttım deyten sözderge, yetestekten zat yesem jasauğa, mağınanı özgertuge ruqsat yetelmeyde, — osılar jäne osı seyäqtı basqa da buğaular men bögeuler glossa jazuşılardı tar şeñgelde ustaydı, munı, şaması, özeñez de beleten şığarsız.
— Şınımdı aytsam, senor Don Kihot, — dede don Lorenso, — jañılğan jereñezden ustap alayın-aq degenemmen, onımnan yeşteñe önbey otır: jılan balıq sekelde qolımnan jılp yetep şığıp ketesez.
— “Qolımnan jılp yetep şığıp ketesez” degen sözeñezde jäne osımen ne aytqıñız kelgenen uqpay qaldım, — dep mälem yette Don Kihot.
— Onıñ bären keyen tüsenderermen, — dede don Lorenso, — al yende qazer berelgen öleñ joldarı men glossanıñ özen tıñdap köreñez. Mene, mınaday:
Oralsa ötken däurenem
Keler künde tospasam
Aldın-ala añğarsam
Aqırın barşa äureneñ.
Glossa
Jüytkide uaqıt qayırılmay
Qas qağımday mezetke –
Kedey de qılmay, bay qılmay
Fortuna bergen mezeretten
Tura almadım ayırılmay.
Yende munıñ täuer yemen
Tağdırdan telep äuremen:
Qaytarşı sol künderemde,
Umıtar yem qaseretteremde
Oralsa ötken däurenem.
Qajet yemes ataq mağan,
Jeñesten de üzelde küderem.
Jürektege jalğız arman –
Ötep ketken künderem,
Quanış, baqıt gül jarğan.
Tağdırmen qayta dostassam,
Qayğığa qayğı qospas yem;
Qaytadan mağan berse baq:
Ötkende oylap armandap,
Keler künde tospasam.
Beraq men tekke talpınam,
Meyerem surap köp-körem,
Qatıgez qatal tağdırdan:
Qayta oraltuğa ötkende
Qauqarsız ol da, qalpınan
Aynımaydı uaqıt; añdasañ:
Bolar esteñ, keş qalmasañ,
Barısınan da ozu jazbağan;
Jasar yem amal azdağan
Aldın ala añğarsam.
Ümet penen küdekke ne san
Boy aldıru künde zar ilep,
Azaptıñ belmeu beteren qaşan –
Ölemnen de jaman aqiret.
Ömerden yeger ötuge oqtalsam,
Özemde mäjbür yeter de yedem,
Tämamdauğa terlek däurenen:
Tağdırmenen tartısqa tüssem,
Tezdeter yem ädeye küşpen
Aqırın barşa äureneñ.
Don Lorenso glossasın oqıp betken boyda Don Kihot ornınan atıp turdı da, onı oñ qolınan ustay alıp, ayqayğa bergesez qattı dauıspen:
— Qudaydıñ qudereten-ay! Ezge jürekte jas jeget! Sez — külle älemdege yeñ jaqsı aqınsız, sez Kiprde de yemes nemese ber aqın aytqanday, quday onı öze keşersen, Gaetada da yemes, tap sol Afinı akademeyäsında, yeger onday närse äle onda bar bolsa, sonday-aq qazerge parijdek, bolonyalıq jäne salamankalıq akademeyälarda gül täjen keyü qurmetene layıqsız! Qazılar sezge berenşe orındı qimasa, quday rizaşılığın berep, Feb olardı jebesemen atsın, Muzalar yeşqaşan olardıñ tabaldırığınan attamasın! Raqım yetep, senor, mağan bes bunaqtı öleñeñezdeñ beren oqıp bereñezşe, — ğajayıp darınıñızdıñ aluan-aluan qırına äbden qanığayın.
Öze yesuasqa balağanımen Don Kihottıñ maqtauına, jurttıñ aytuınşa, don Lorensonıñ qattı riza bop qalğanı şınımen-aq tañırqanuğa turarlıq yemes pe? Beu, maqtau sözdeñ quderete! Sen tım-tım alısqa qanat qağasıñ jäne tänte qılar öktemdegeñneñ de şekarası şeksez! Osınıñ rastığın don Lorenso es jüzende däleldede, öytkene Don Kihottıñ öteneşe men telegen ayaq astı qılmay, Piram men Tisba jayındağı añızdı nemese hikayattı taqırıp yetken ber soneten oqıp berde:
Qabırğanı küyrette qız, semserge
Sol qız üşen Priam keyen tüyrelde.
Sañılaudı köruge bul süreñde,
Kiprenen jette Amur sol jerge.
Sañılau ünsez: bolmaşı ğana köleme,
Dıbıs ta öte qoymaytınday sızaşıq.
Amur üşen qaşan da beraq jol aşıq:
Yeşteñe ustap tura almastay onı yende.
Bul yekeue, abzal da aq niette,
Aşulandırıp tağdırdı qattı,
Tartılğanımen jazağa jıldam, —
Yekeuene ber qarudan ajal jette,
Yekeue ber qaberden orın taptı,
Yekeue qayta terelde ber añızdan.
— Qudayğa şüker! — dep dauıstap jeberde Don Kihot don Lorensonıñ soneten tıñdağannan keyen. — Bügenge jadau-jüdeu köp aqınnıñ arasınan aqırı ber jaqsı aqındı jolıqtırdım jäne bul aqın — sez, marhabattı mırzam. Sonette qanday şeberlekpen jazğanıñız osığan közemde kämel jetkezep otır.
Don Degonıñ üyende Don Kihot berneşe kün jan şaqırdı, odan soñ attanuğa ruqsat suradı; qonaqjaylıq körsetep, quraq uşıp kütkene üşen üy ielerene alğıs ayttı, sosın kezbe rıtsarlarğa uaqıtın raqatqa batıp, qızıq quumen ötkezu jaraspaytının, sol sebepte parızın orındauğa qayta oralıp, şıtırman oqiğa ezdeuge attanbaq niete barın mälem yette: yestuenşe, bul öñerde onday oqiğalar öte köp körenede jäne bul jaqta Saragosadağı turnirge deyen bola turmaqşı, — al, negeze, aqır soñında, sol qalağa baruı kerek; alayda, oğan barmas burın, jergelekte turğındar ne qilı qızıq äñgeme aytıp jürgen Montesinos üñgerene kerue qajet bop tur, sonday-aq Ruidera aydını atalıp jürgen jete aydınnıñ bastau alatın jere men menşekte qaynar közderen zerttep, zerdelemek. Don Kihottıñ osınau qundı uyğarımın Don Dego men onıñ ulı da quattap, üylerenen jäne dünie-mülekterenen köñele ne qalasa sonı aluına bolatının, onıñ jeke basınıñ qader-qasieten, sonday-aq ezge niette käseben qurmet tutatındıqtan oğan ıqılaspen qızmet yetetenderen ayttı.
Aqırı jolğa şığatın kün de kelde, bul Don Kihot üşen qanşalıqtı quanıştı kün bolsa, don Degonıñ üyendege molşılıqta mırğamğa batqan, şöl dalalar men ormandardağı orta qursaq ömerge, qaşan da ortalau qorjınındağı jarıtımsız jürek jalğarğa qayta oraluğa qulqı soqpağan Sanço Pansa üşen sonşalıqtı ökeneşte de küyeneşte kün boldı. Solay bola turğanımen, ol qorjının qajet degeneneñ bäremen sıqap aldı, al Don Kihot qoştasarda don Lorensoğa bılay dede:
— Ayttım ba sezge älde aytpadım ba, belmey turmın, aytsam tağı ber qaytalayın: Dañq Tuğırınıñ qol jetpes biegene şığar jolıñızdı qısqartıp, mehnatıñızdı jeñeldetkeñez kelse, bar-joğı Poezeyänıñ meylenşe tar sürleuenen kezbe rıtsarlıqtıñ meylenşe tar soqpağına auısa qoyıñız, söytseñez közde aşıp-jumğanşa ol sezde imperator tağına äkep otırğızadı.
Osı lebeze arqılı Don Kihot kemaqıl yekenen aqi-taqi däleldep bergen-de, al buğan qosıp aytqan mına sözemen sonı tepte üstemeley tüsken, al ol bılay degen yede:
— Senor don Lorenso, sezde özemmen berge ala ketep, momındarğa qalay meyerem körsetude, sodırlardıñ qalay sorın qaynatıp, täubasına kelterude, yağni özem tañdap alğan jolıma tekeley qatısı bar türle ezgelekte es tındırudı üyretuge degen ıntızarlığım ber quday ğana ayan, alayda buğan jastığıñız böget bolatındıqtan jäne qurmet tutuğa layıq önereñez toqtau salatındıqtan sezge tek keñes berude ğana qanağat yetem: yeger öz pekereñezden göre basqa bereudeñ pekerene köberek qulaq assañız aqın retendege dañqıñız düreldep keteten boladı, öytkene eşten şıqqan balasın keremet körekte sanamaytın ata-ana joq, al balağa kelgende tüsenek-uğımımız bezde odan da jie jañıldırıp ketede.
Don Kihottıñ berde qisındı, berde qisınsız şığatın şım-şıtırıq şattı-buttı sözene, sonday-aq arman-oyınıñ yeñ asılı jäne aqırğı şege bop tabılatın şıtırman oqiğaları uşıratatın şataqtarğa qanday qıñırlıqpen jäne qaysarlıqpen yeşteñege qaramastan yekelene umtılatınına äkese men balası tağı da qayran bolıstı. Adaldıqtarın tağı ber märte mälem yetep, tağı ber märte sıpayıgerşelek söz almasudan keyen, qamal-saray qojası zayıbınıñ marhabattı ırzaşılığımen Don Kihot Rosinantqa, Sanço Pansa yesegene otırıp jolğa şıqtı.

HEH tarau